Bescherm jezelf: begrijp hoe infecties zich verspreiden
Ziektekiemen kunnen zich op veel manieren verspreiden. Bijvoorbeeld via de lucht, via water of voedsel, via wondjes of door contact met dieren. Gelukkig kun je jezelf goed beschermen. Met een paar simpele aanpassingen in je dagelijks leven kun je al veel doen om gezond te blijven.
Op deze pagina lees je over de belangrijkste manieren waarop ziektes zich verspreiden:
- via dieren en insecten
- via bloed
- via huid en slijmvliezen
- via de lucht
- via voedsel en water (ontlasting en mond)
Bij elke manier geven we handige tips om jezelf en anderen te beschermen.
Ziekte door dieren
Sommige dieren kunnen ziektes overbrengen op mensen. Dit gebeurt soms via insecten zoals muggen, vliegen of teken. Deze dieren worden vectoren genoemd. Ze dragen ziektekiemen bij zich, maar worden daar zelf niet ziek van. Ook huisdieren zoals honden en katten kunnen soms ziektes overdragen. In sommige landen kunnen dieren zoals honden rabiës (hondsdolheid) hebben. In Nederland worden dieren uit het buitenland gevaccineerd om dit te voorkomen.
Bekende ziektes
Lyme, hondsdolheid, dengue, malaria, q-koorts, gele koorts, Oropouche.
Hoe kun je jezelf beschermen?
- Gbruik insectenspray: Kies een middel met DEET.
- Draag beschermende kleding: Lange mouwen, lange broeken en sokken helpen tegen beten.
- Slaap onder een klamboe.
- Gebruik horren en airco: Zo houd je insecten buiten.
- Controleer je lichaam op teken: Kijk goed na een wandeling in de natuur. Bekijk ook onze Toolkit tekenpreventie.
- Laat je vaccineren tegen hondsdolheid: Bekijk de adviezen in de Checklist vakantie van GGD Reisvaccinaties.
Weetje
In Nederland leven twee soorten vleermuizen die rabiës kunnen hebben. Ben je gebeten, gekrabd of gelikt door een vleermuis? Neem dan meteen contact op met de GGD in jouw regio.
Verspreiding van ziektes via bloed
Bloed is belangrijk voor je lichaam, maar kan ook ziektekiemen bevatten. Sommige ziektes verspreiden zich als besmet bloed in contact komt met het bloed of de slijmvliezen van een ander persoon. Gelukkig kun je jezelf goed beschermen.
Bekende ziektes
Hepatitis B, hepatitis C en hiv.
Hoe kun je jezelf beschermen?
- Gebruik je eigen spullen:
- Gebruik je eigen scheermesje, tandenborstel en nagelknipper.
- Gebruik bij drugs je eigen spullen, zoals naalden of lepeltjes.
- Wees voorzichtig bij wondverzorging:
- Draag handschoenen als je een wond verzorgt.
- Dek wondjes goed af.
- Veilig werken in de zorg:
- Zorgverleners moeten altijd schone naalden gebruiken en afval goed weggooien.
- Wees voorzichtig bij prikongelukken en volg de regels.
- Let op bij tatoeages en piercings:
- Ga alleen naar een salon die schoon werkt en steriele naalden gebruikt.
- Veilige seks:
- Gebruik condooms.
- Mannen en transpersonen die seks hebben met mannen, en sekswerkers kunnen bij de GGD een gratis prik krijgen tegen hepatitis B.
- Laat je testen op soa’s als je onveilige seks hebt gehad.
- Sommige mensen kunnen PrEP gebruiken, een medicijn dat beschermt tegen hiv. Kijk voor meer info op de website van SOA Aids Nederland.
Weetje
Wist je dat je ook ziek kunt worden door het delen van spullen zoals tandenborstels, scheermesjes of drugsnaalden? Gebruik daarom altijd je eigen spullen.
Ziektes via de huid en slijmvliezen
Je huid en slijmvliezen beschermen je tegen ziektes. Maar soms kunnen ziektekiemen toch binnenkomen, bijvoorbeeld via kleine wondjes, vochtige plekken of door direct contact met iemand die besmet is.
Bekende ziektes
Schurft, mpox, krentenbaard en soa’s (zoals chlamydia, syfilis, herpes, HPV, hiv, gonorroe).
Hoe kun je jezelf beschermen?
- Was je handen vaak: Gebruik zeep, vooral na contact met andere mensen of dingen.
- Deel geen persoonlijke spullen: Gebruik je eigen handdoek, scheermesje en make-up.
- Zorg goed voor je huid: Maak wondjes schoon en houd je huid gezond.
- Gebruik condooms: Dit helpt om soa’s zoals hiv, herpes, chlamydia en syfilis te voorkomen.
- Laat je testen op soa’s: Zeker als je een nieuwe of meerdere partners hebt.
- Laat je vaccineren: Tegen HPV als je daarvoor in aanmerking komt.
- Vermijd contact met huidinfecties: Kom niet te dicht bij mensen met zichtbare huidproblemen, zoals schurft.
Weetje
Schurft is geen soa, maar het komt wel steeds vaker voor in Nederland. In 2014 kregen 100 van de 100.000 mensen schurft. In 2020 waren dat er al 260. Je kunt schurft krijgen door bijvoorbeeld kleding te delen of door 15 minuten huid-op-huidcontact met iemand die het heeft.
Via de lucht
Sommige ziektes verspreiden zich door de lucht. Dit gebeurt als je kleine druppeltjes inademt die ziektekiemen bevatten. Deze druppeltjes, ook wel aerosolen genoemd, kunnen lang in de lucht blijven en ver reizen.
Bekende ziektes
Mazelen, legionella, griep (influenza) en tuberculose.
Hoe kun je jezelf beschermen?
- Draag een mondkapje: Draag een mondkapje op drukke plekken of als je ziek bent. Nies of hoest in je elleboog.
- Spoel leidingen door: Gebruik je een kraan of douche niet vaak? Spoel deze dan regelmatig door. Doe dit terwijl je zelf niet in de ruimte bent.
- Houd warm water heet: Zorg dat je boiler of geiser op minstens 60 graden staat. Zo dood je bacteriën zoals legionella.
- Let op met tuinslangen: Laat tuinslangen niet lang in de zon liggen. Het water in de slang kan warm worden, en dat is goed voor bacteriën.
Weetje
Kleine druppeltjes in de lucht kunnen langer blijven zweven dan grote druppels. Daardoor kunnen ziektes zich makkelijker verspreiden.
Fecaal-oraal (via ontlasting en mond)
Ziektekiemen kunnen zich verspreiden via besmet voedsel, water of oppervlakken. Dit gebeurt als ziektekiemen uit de ontlasting van een ziek persoon in de mond van een ander komen, vaak door slechte hygiëne.
Bekende ziektes
Hepatitis A, shigella, rotavirus, norovirus en buiktyfus.
Hoe kun je jezelf beschermen?
- Goed koken: Zorg dat voedsel goed gebakken of gekookt is.
- Handen wassen: Was je handen goed met zeep na het toilet, voor het koken en voor het eten.
- Schoon water drinken: Drink alleen schoon water. Gebruik filters of kook het water.
- Voedsel wassen: Was groenten en fruit goed. Eet geen rauwe of slecht gekookte zeevruchten.
- Goede hygiëne: Zorg voor goede hygiëne, vooral in gebieden met weinig schoon water en toiletten.
Weetje
Bacteriën sterven bij 100°C, het kookpunt van water. Kook water minstens één minuut om ziektekiemen te doden.
