Terugdringen gezondheidsachterstanden

De ketenaanpak Kansrijke Start voor de eerste 1000 dagen vindt u onder Kansrijke Start op deze website.

Mensen met een lager opleidingsniveau leven gemiddeld ruim 4 jaren korter en krijgen ruim 14 jaren eerder te maken met een slechter ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden (GALA, 2023). Deze sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn erg hardnekkig. Ze gaan vaak over van generatie op generatie en zijn, ondanks alle inspanningen, de laatste 40 jaren niet kleiner geworden. Leefstijlinterventies bereiken deze groep minder goed, omdat ze onvoldoende aansluiten op hun leefsituatie en vaardigheden. Er is té weinig aandacht voor de achterliggende oorzaken van gezondheidsproblemen.

Er zijn ook ongelijke kansen op gezondheid door bijvoorbeeld herkomst (o.a. arbeidsmigranten en nieuwkomers), beroepsgroep (o.a. sekswerkers), opgroeien in tijden van Corona (o.a. jongeren met problemen) en aangeboren problemen (o.a. licht verstandelijk beperkten).

In het GALA staat: ‘Het verminderen van gezondheidsachterstanden is weliswaar apart als doel benoemd, maar snijdt dwars door de overige doelen heen’. Dit thema komt dan ook terug op alle pagina’s.

Cijfers

De sociaaleconomische status (SES) hangt sterk samen met gezondheidsverschillen. Mensen met een lage SES (lage opleiding i.c.m. laag inkomen) leven korter en minder jaren in goede gezondheid dan mensen met een hoge SES. De (gemiddelde) SES verschilt niet zo zeer tussen gemeenten, maar wel tussen wijken; daarom worden de cijfers op wijkniveau getoond. In de wijken met de laagste SES, zien we vaak negatievere gezondheidsuitkomsten zoals gemeten met onze gezondheidsmonitors. Dit kan aanknopingspunten bieden voor gemeenten om bepaalde interventies of regelingen gerichter in te zetten.

Klik hier voor meer informatie over de verschillende wijken

Mensen die moeite hebben met lezen (die laaggeletterd zijn) hebben minder goede ‘gezondheidsvaardigheden’ dan anderen. Gezondheidsvaardigheden zijn nodig om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het nemen van gezondheidgerelateerde beslissingen. Mensen met minder goede gezondheidsvaardigheden ervaren hier vaak negatieve gevolgen van. Daarom is het belangrijk dat deze groep in beeld is en dat waar nodig, communicatie en informatie wordt aangepast. Laaggeletterdheid komt relatief vaak voor bij mensen met een lage opleiding, met een migratieachtergrond en ouderen. De cijfers over laaggeletterdheid zijn alleen op gemeenteniveau beschikbaar, maar er zullen verschillen zijn tussen wijken.

Geldzorgen en armoede hangen samen met gezondheid en ongezond gedrag. Het aflopen (half) jaar hebben vooral hoge energieprijzen voor acute geldzorgen gezorgd bij huishoudens. Dat is financieel deels gecompenseerd met energietoeslagen en een prijsplafond, maar er zijn grote verschillen tussen huishoudens in de mate waarin zij hun energiekosten kunnen beperken. Vooral huurders wonen vaak in huizen die niet energiezuinig zijn en zij kunnen zelf weinig doen om hun woning te verduurzamen. Deze ‘energiearmoede’ verschilt niet zo zeer tussen gemeenten, maar vooral tussen wijken. Voor energiearmoede zijn verschillende indicatoren. Omdat de cijfers uit 2020 komen, toen de energieprijzen nog aanzienlijk lager waren dan in 2022/2023 is een indicator weergegeven die het percentage huishoudens weergeeft dat ófwel een laag inkomen heeft en hoge energierekening ófwel laag inkomen en een huis met lage energetische kwaliteit (of beide). Dat laatste wordt niet beïnvloed door energieprijzen maar laat wel zien of huishoudens kwetsbaar zijn voor hoge prijzen van energie.

Klik hier voor meer informatie over de verschillende wijken

Wat werkt?

Het terugdringen van gezondheidsachterstanden vraagt om een integrale aanpak. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving benadrukte dat in het rapport “Een eerlijke kans”. Door het programma GezondIn van Pharos en Platform31 worden gemeenten sinds 2014 gestimuleerd en ondersteund om gezondheidsverschillen integraal aan te pakken. Dit leidde tot de zogenoemde GIDS-gemeenten. Deze aanpak moet worden doorgezet in het GALA. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt als belangrijke aangrijpingspunten ‘leefomstandigheden, bestaanszekerheid, een sociaal vangnet, toegang tot zorg en werkgelegenheid’.

Dit succesvolle beleid laat zien dat de volgende elementen werken in de aanpak van gezondheidsachterstanden:

• Health Equity In All Policies
  Voor gelijkere gezondheidskansen is inzet nodig vanuit alle andere beleidsdomeinen.
• Ervaringskennis inzetten
  Het verkleinen van de kloof tussen de systeemwereld van beleid en de leefwereld van potentieel kwetsbare groepen draagt bij een gelijkere gezondheidskansen.
• Gezondheidsvaardigheden
  Het kunnen lezen, begrijpen en toepassen van gezondheidsinformatie draagt bij aan gelijkere gezondheidskansen.
• Evidence based interventies
  Verschillende interventies hebben bewezen of zijn veelbelovend bij te dragen aan het verbeteren van gezondheidskansen:
  • Kansrijke start: de eerste 1000 levensdagen zijn cruciaal voor een gezonde start.
  • MAZL: Meer Aandacht Ziekgemelde Leerling is een onderbouwde methodiek voor de integrale aanpak van ziekteverzuim bij scholieren in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het MBO. Ziekteverzuim heeft vaak te maken met andere onderliggende (gezondheids-)problemen.
  • Zie ook het Loket Gezond Leven
    Er zijn interventies die primair bedoeld zijn voor een ander gezondheidsprobleem. Gezondheidsverschillen kunnen een secundaire factor zijn, die zijn meegenomen in de aanpak. Het is belangrijk om de doelgroep van het gezondheidsprobleem vast te stellen, en op basis daarvan een keuze te maken van het type interventie. Eerder genoemde werkzame elementen kunnen onderdeel te zijn van een interventie om gezondheidsverschillen te verkleinen.

Regionale samenwerking

In de regionale samenwerkingsstructuur ‘Samenwerken aan preventie en positieve gezondheid in West-Brabant’ is één van de themalijnen ‘Gezond leven bij een lage sociaaleconomische status’.