Een gezonde en fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten

Een gezonde fysieke omgeving is van belang om gezond en actief leven te bevorderen, nu en in de toekomst. De fysieke leefomgeving kan druk geven op de gezondheid via onder andere de luchtkwaliteit, geluidsoverlast en infectieziekterisico’s. Klimaatverandering voegt daar nieuwe uitdagingen aan toe. Verder draagt een groene omgeving niet alleen bij aan de bescherming van de gezondheid, maar ook aan de bevordering. Mensen zoeken in de natuur namelijk hun beweging, rust en ontspanning.

Met het GALA willen we bij besluitvorming over de inrichting van de fysieke leefomgeving gezondheidskennis over o.a. bescherming van de geluid- en luchtkwaliteit toepassen. Daarnaast zouden gemeenten meer moeten inzetten op maatregelen om (kwetsbare) mensen zo goed mogelijk te beschermen tegen hitte en uv-straling.

Luchtkwaliteit

Luchtverontreiniging in Brabant zorgt voor veel schade aan de gezondheid, wat zich uit in o.a. hart- en vaatziekten en longaandoeningen, waaronder astma. Hoewel de luchtkwaliteit in de afgelopen jaren steeds verder verbeterd is, woont niemand in Brabant op een plek met ‘gezonde’ lucht. De Brabantse GGD’en onderzochten de luchtkwaliteit in Brabant en berekenden dat inwoners van Brabant door de luchtverontreiniging gemiddeld 358 dagen korter leven dan zonder deze luchtverontreiniging. Bij 1 op de 5 kinderen is luchtverontreiniging de oorzaak van hun astma en bij ruim 1 op de 5 volwassenen (40-plussers) met hart- en vaatziekten is het de oorzaak van hun ziekte. De buitenlucht die inwoners inademen is vergelijkbaar met de lucht die iemand zou inademen als een huisgenoot elke dag bijna 5 sigaretten binnenshuis rookt. In Brabant wordt op geen enkel woonadres voldaan aan de advieswaarden voor luchtkwaliteit van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De grootste bron van luchtverontreiniging in heel Brabant is wegverkeer, gevolgd door industrie en houtstook.

Specifieke regionale en lokale plaatsen met een slechtere luchtkwaliteit zijn te vinden in de Brabantse Omgevingsscan – thema lucht. Klik bovenaan de pagina van de website (bij het potlood) op de naam van uw gemeente voor de kaart blootstelling aan fijnstof. Als je op het blokje klikt kun je per gebied zien hoeveel bewoners hier bezorgd over zijn. De blootstelling van Noord-Brabanders aan luchtverontreiniging per gemeente is terug te vinden in het rapport ‘Luchtkwaliteit en gezondheid in de provincie Noord-Brabant.

Inspiratie voor beleid vind je in de inspiratiekaart Lucht in de Brabantse Omgevingsscan.

Een lagere blootstelling aan luchtverontreiniging levert altijd gezondheidswinst op. Daarom zijn maatregelen om de uitstoot te verminderen belangrijk. Daarnaast is het bij bouwplannen van gevoelige bestemmingen, zoals woningen, scholen en verzorgingshuizen belangrijk om rekening te houden met de afstand tot de vervuilende bron. De GGD roept alle gemeenten op om zich aan te sluiten bij het Schone Lucht Akkoord en zo samen te werken aan een schone lucht.

Het Schone Lucht Akkoord

Het doel van het Schone Lucht Akkoord (SLA) is om de luchtkwaliteit in Nederland permanent te verbeteren. Het akkoord tussen Rijk, provincies en gemeenten streeft ernaar om in 2030 een gezondheidswinst van minimaal 50% te boeken ten opzichte van 2016. Dit wil men bereiken door het invoeren van extra maatregelen. Het GALA heeft als doelstelling dat gemeenten de mogelijkheid verkennen om bij het Schone Lucht Akkoord aan te sluiten als ze dit nog niet doen. Gemeenten die het akkoord nog niet hebben ondertekend maar wel willen meedoen kunnen zich op elk moment aansluiten bij het SLA. Aanvullend op de Brede SPUK GALA kunnen deelnemers cofinanciering krijgen voor projecten via de Specifieke Uitkering Schone Lucht Akkoord (SpUkSLA).

Klik hier voor meer informatie en de mogelijkheid om aan te melden

Geluidkwaliteit

Geluid is na luchtvervuiling de milieufactor met de meeste negatieve effecten op de gezondheid. Blootstelling aan geluid kan leiden tot (ernstige) hinder, slaapverstoring en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten (waaronder hoge bloeddruk). In West-Brabant geeft 25% van de volwassenen aan ernstig gehinderd te worden door geluid. Het percentage volwassenen dat zich ernstig gehinderd voelt door geluid in jouw gemeente vind je hier.

De gezondheidsadviezen over geluid en plaatsen met ernstige geluidshinder zijn te vinden in de Brabantse Omgevingsscan – thema geluid. Klik bovenaan de pagina van de website (bij het potlood) de naam van jouw gemeente aan.

Infectieziekterisico door de omgeving

Door klimaatverandering heeft effect op diverse soorten planten en dieren. Denk aan de plekken waar ze voorkomen, wanneer ze voorkomen en de hoeveelheid. Dat heeft gevolgen voor de risico’s op infectieziekten. Dit zijn vooral infectieziekten die worden overgedragen via dieren (o.a. muggen), of via (besmet) water. Tijdens een warme periode kan de waterkwaliteit van oppervlaktewater en recreatiewater verslechteren. Contact met water dat langer op straat staat door extreme regen levert gezondheidsrisico’s op.

Verschillende aspecten van veehouderijen zoals geur, fijnstof en ammoniak kunnen hinder en/of gezondheidsklachten veroorzaken. Endotoxinen (resten van dode bacteriën) kunnen via inademing luchtwegklachten veroorzaken. Daarnaast is er een kleine kans op besmetting met zoönose (ziekteverwekkers die van dier op mens overgaan). Deze kunnen zich verspreiden via de lucht of door direct contact met dieren, mest of via voedsel.

Bezorgdheid over infectieziekten en resistente bacteriën vind je in de Brabantse omgevingsscan.

Hittestress en Uv-straling

Gezondheidsproblemen bij temperaturen boven de 27°C variëren van vermoeidheid en hoofdpijn tot ademhalingsproblemen en ernstige aandoeningen zoals hartfalen. Risicogroepen tijdens perioden van hitte zijn baby’s, (kwetsbare, thuiswonende) ouderen en mensen met chronische aandoeningen.

Kinderen lopen een extra risico op het krijgen van gezondheidsklachten, zoals warmte-uitputting. Dit kan ontstaan door vochtverlies en/of zoutverlies. Ook nemen leerprestaties af als de gemiddelde temperatuur hoger is dan 26°C.

In West-Brabant geeft 63% van de volwassenen aan dat de buurt voldoende plekken voor verkoeling heeft. Het percentage per gemeente vind je in de Brabantscan.

Specifieke regionale en lokale plaatsen waar (kwetsbare) inwoners een groter risico lopen op hittestress zijn te vinden in de Brabantse Omgevingsscan – thema hitte.

Inspiratie voor beleid vind je in de inspiratiekaart Hitte.

Mensen zijn tijdens warme dagen meer buiten en daarmee neemt de blootstelling aan uv-straling toe. Uv-straling vergroot het risico op huidkanker en staar. Hitte kan ook leiden tot (tijdelijke) gezondheidsklachten Hitte en uv-straling vragen in samenhang aanpassingen in de leefomgeving en in de leefstijl. Voor een goede aanpak op de langere termijn zijn maatregelen nodig voor zowel de leefomgeving als het bevorderen van gezond gedrag. Het (gaan) opstellen van een lokaal hitteplan is daarvoor een geschikt instrument aangevuld met aanpassingen in de leefomgeving zoals meer schaduw door het planten van meer groen. De collega’s van GMV helpen gemeenten hier graag bij. Kijk voor meer informatie op de pagina’s over Milieu en Veiligheid.

Een gezonde openbare ruimte

Naast gezondheidsbescherming is ook gezondheidsbevordering belangrijk voor onze inwoners. Belangrijke kernwaarden voor een gezondheid bevorderende omgeving zijn:

kinderen die opgroeien in een rookvrije omgeving;
aantrekkelijke plekken voor iedereen;
een leefomgeving die bijdraagt aan gezond gewicht.

Kleine veranderingen in de openbare ruimte kunnen gezond gedrag zoals bewegen en ontmoeten bevorderen. Inspiratie voor beleid over een gezonde leefomgeving vind je in de inspiratiekaart ‘lopen en fietsen’. Concrete tips per kernwaarden om een gezonde leefomgeving te stimuleren vind je hier.

Groen in de omgeving: hoe denken bewoners hier over?

Groen in de omgeving is goed voor het leefklimaat en buiten zijn is gezond. De GGD’en in Brabant hielden een panelonderzoek. We vroegen wat mensen buiten doen, wat ervoor kan zorgen dat ze vaker naar buiten gaan, wat ze vinden van het groen in hun omgeving, en of ze vinden dat groen een bijdrage levert aan een betere gezondheid. Ruim 13 duizend Brabanders gaven hun mening. De resultaten vind je in deze infographic.

Een groot deel van de panelleden gaf aan zowel in de zomer als in de winter (bijna) dagelijks de fiets als vervoermiddel te gebruiken of te gaan lopen om zich te verplaatsen. Ook in de vrije tijd wordt vaak gebruik gemaakt van de fiets of gaat men wandelen. Daarnaast geeft rond de 40% van de panelleden aan ’s zomers minstens een maal per week te tuinieren of in de zon te zitten.

Meer tijd, meer bankjes of rustpunten en beter onderhouden wandel- en fietspaden in de buurt zorgen er voor dat panelleden vaker naar buiten gaan.

Vrijwel alle panelleden vinden groen, met name bos of natuurgebied, wilde bloemen in openbaar groen of bomen langs de weg (erg) belangrijk.

Het doorbrengen van tijd in een groene omgeving zorgt er voor dat de meeste panelleden zich gezonder voelen en minder stress en spanningen ervaren.